Openingsconcert: Metropolis Rebooted

Metropolis van Fritz Lang (1927), dit meesterwerk van de zevende kunst is expressionistisch, geometrisch en visionair. De film toont een futuristisch universum en kondigt een totalitaire wereld aan, die beheerst wordt door machines. In 1995 schreef de Argentijnse componist Martin Matalon de partituur Metropolis Rebooted, aanvankelijk in opdracht van het IRCAM en het Ensemble Intercontemporain voor een tentoonstelling over het thema van de stad. Hij herwerkte die eerste versie regelmatig  tot in 2021 toe. Deze formele alliantie tussen de beelden van de film en een muzikale compositie voor orkest en elektronica, wordt als een grandioos experiment gedirigeerd door Ilan Volkov voor het Brussels Philharmonic. Het verkent de parallellen of spanningen van diverse werelden, voortgebracht door de muziek en de beelden, soms samen en soms afzonderlijk, nu eens op het scherm en dan weer binnen de muzikale luisterervaring. Sfeervol, machinaal of percussief, beantwoordt de muziek aan de esthetiek van de montage, het clair-obscur of de lyrische expressie van de personages in de film van Fritz Lang. Het resultaat is een organisch en architectonisch filmconcert, doordrenkt van complexe muzikale teksten die hedendaagse esthetica, van computermuziek tot free jazz, met elkaar verweven.

Gesprek met Martin Matalon 

-  Hoe is de versie van Metropolis Rebooted, die oorspronkelijk in 1995 werd gecreëerd en vele malen over de hele wereld werd uitgevoerd, geëvolueerd ? 
In deze versie zijn de muzikale klankkleuren en klankmaterialen veel breder en diverser. Er zijn ook muzikale vlakken die voorheen niet bestonden. Een van de kenmerken van mijn schrijven is dat elke stem binnen het ensemble of orkest een eigen solo krijgt. Bijna elk instrument heeft zijn eigen solo. Het draait om hetzelfde idee in beide versies, hoewel ik in de orkestversie een grotere verscheidenheid aan instrumenten tot mijn beschikking had. 

-  In 1927 was Metropolis een visionaire stomme film van Fritz Lang die al sprak over de robotachtige toekomst waar de wereld op afstevende. Maar is een van de uitdagingen van uw project ook niet het vinden van een plaats tussen beeld en geluid, tussen de visuele taal en de bijzonderheden van de geluidscompositie?
In feite is interdisciplinariteit gedurende mijn hele carrière zeer aanwezig geweest, vooral in de laatste twee decennia. Niet alleen in filmconcerten, maar meer recent in opera, en ook in muzikale verhalen, muziektheater, muzikale poëzie, muziek en circuskunsten...
Werken met het andere is een noodzaak die mijn muzikale taal ruimschoots voedt. Wanneer wij met anderen werken, worden wij geconfronteerd met hun problemen en niet alleen eigenen wij ons die toe, maar worden wij vaak geconfronteerd met situaties die wij ons niet hadden kunnen voorstellen. Zo worden we verplicht muzikale oplossingen te vinden buiten onze comfortzone. Het werken met het andere wordt op de een of andere manier een bron voor de ontwikkeling van mijn muzikale taal. Ik vertel mijn studenten vaak dat je om muziek en iets anders te maken, eerst muziek moet maken. Interdisciplinariteit is verrijkend en interessant zolang het eerste deel van de vergelijking wordt uitgevoerd met dezelfde kwaliteit, met dezelfde formele zorg, met dezelfde zorg die men nastreeft bij het schrijven van concertmuziek.
Tegenwoordig is geluid de belangrijkste parameter van muziek, zoals harmonie dat misschien was in de 19e eeuw. Bij Metropolis Rebooted was het belangrijk om goed te letten op de montage van de film. Dit betekent dat je de montage niet per se blindelings moet te volgen, maar dat je raakpunten vindt tussen de muziek en het beeld en zo de illusie creëert dat de muziek altijd verbonden is met de film. Ook de plaats van de stiltes in een project van tweeënhalf uur is essentieel. Ik inventariseerde vier soorten stilte die ik zoveel mogelijk gebruikte: expressieve stilte - om een intiem moment te creëren -, functionele stilte, structurele stilte en semantische stilte - de muziek is dan neutraal, bijna niet bestaand, waardoor het een stille functie krijgt. Het contrapunt tussen de beelden en de muziek is een belangrijk punt waaraan we altijd aandacht moeten besteden. Soms is het nodig om ruimte te creëren voor de beelden en te weten wanneer je je muzikaal moet terugtrekken... Op andere momenten, wanneer het ritme van de film als traag kan worden ervaren, kan de muziek het overnemen... Al met al is het een heen en weer geslinger tussen muziek en beeld - de kijker/luisteraar moet opgaan in de geluidsproductie en de beeldtaal van de film.
De term " filmconcert " is fundamenteel: hij stelt het woord "concert" centraal in het project. De film wordt gewoon geprojecteerd, maar er is een live orkest en een meeslepend geluidstoneel - het geluid omringt het publiek en het kijkt uit op de prachtige frontale presentatie van de film. Dit maakt de ervaring levend en creëert het spannende gevoel iets nieuws te beleven voor zowel muzikanten als luisteraars. Dit is niet per se "filmmuziek"; in een filmconcert, meestal gemaakt bij stille films, neemt de muziek een belangrijke plaats in, in zekere zin wordt zij het "woord" van de film.

-  Hoe past deze compositie in uw werk, waarin u graag complexe muziek en hedendaagse esthetiek verweeft, en in dit geval een elektronische dimensie aan de muziek toevoegt?
Bij Ircam, de instelling die het project heeft opgezet, werken componisten samen met de "Réalisateurs en Informatique Musicale" (dit is een geweldig concept dat Pierre Boulez heeft ingevoerd door een ecosysteem van componisten te creëeren dat met elektronica werkt). De RIM's (Réalisateurs en Informatique Musicale) beheersen uiterst geavanceerde software, die ik tot in detail begrijp, maar niet kan programmeren. Ik ken Thomas Goepfer van eerdere gezamenlijke projecten. Als Computer Music Producer fungeert hij als tussenpersoon tussen de onderzoekers van Ircam en de componisten; Thomas is zelf muzikant. Terwijl ik aan dit project werkte, deed Thomas vaak suggesties die de nieuwste onderzoeken weerspiegelden waarvan ik niet noodzakelijkerwijs op de hoogte was... Thomas en ik werkten enkele weken lang enkele uren per dag samen. Hij was verantwoordelijk voor de gehele IT-implementatie van deze nieuwe versie. In totaal waren vier RIM's betrokken bij het elektronische gedeelte van de oorspronkelijke versie en de reboot van Metropolis: Max Bruckert, Christophe de Coudenhove, Atau Tanaka en Thomas Goepfer.

- Wat zijn de scènes, zowel filmisch als muzikaal, waarin de visionaire intensiteit van Fritz Lang u altijd van een bijzondere intensiteit lijkt?
Er zijn twee scènes die mij bijzonder bevallen, maar om totaal tegengestelde redenen. Zo legt Fritz Lang in de openingsscène het machinale decor van de stad bloot: mechanische bewegingen van gigantische tandwielen, mechanische hefbomen, katrollen komen samen in een kubistische compositie. De muziek, ruimtelijk vergroot door het gebruik van elektronica, voegt de geluidsdimensie toe aan het beeld door het op een bijna tastbare manier te vergroten, verder in de relatie tussen ruimte en geluid. Voor elke visuele sequentie is er een geluidsobject, een bepaald ritmisch patroon dat bestaat uit reële vormen in de ruimte: gekruiste assen, rotaties, tegengestelde trajecten, bewegingen die meer of minder snel weggaan en naderen...
De negentiende scène daarentegen, bijna aan het einde van de film, is de overstromingsscène. Beelden van gewelddadige en dynamische menigten volgen elkaar op, tegen alle verwachtingen in, in een statische, trage en intieme muzikale sfeer. In deze scène is de relatie tussen beelden en muziek het meest uiteenlopend - paradoxaal genoeg versterkt deze relatie het visuele en het auditieve...
Er zijn enkele nieuwe secties die mij bijzonder bevallen in de symfonische versie. Aan het einde van de tweede scène zie je de bevoorrechte mensen en hun kinderen in de Hangende Tuinen. Wanneer de held verliefd wordt op de heldin. Er zijn verschillende shots die elkaar aanvullen en heel goed samen functioneren. De trompetten spelen een trio solo's met dempers, de elektronica geeft enerzijds commentaar op deze solo's en breidt ze uit in de ruimte, anderzijds creëert de elektronica een totaal statische sfeer door de door de trompetten gespeelde noten te "bevriezen"; het is een moment waarop de tijd volledig stilstaat... De gedempte strijkers en gefilterde houtblazers (alleen adem) creëren etherische en snelle ruimtelijke trajecten - ook uitgebreid met elektronische transformaties. Hier is een moment waarop vijf of zes verschillende vlakken naast elkaar bestaan en elkaar aanvullen, het is voor mij een moment van totale polyfonie - geen polyfonie van noten maar een polyfonie van klankvlakken. Een poëtisch moment.
 

A film from the holdings of the Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung (www.murnau-stiftung.de) in Wiesbaden.

In samenwerking met het Orchestre de Paris en het Gürzenich Orchester Köln.